Quan hệ kinh tế Mỹ - Trung: Các điểm nóng

E-mail | Bản in | Lưu xem sau

Chính sách tỷ giá là một trong những điểm nóng trong quan hệ kinh tế Mỹ - Trung suốt thời gian dài vừa qua.

Bài viết tập trung phân tích các điểm nóng trong quan hệ kinh tế Mỹ - Trung và, trong trường hợp có thể, đưa ra một số dự báo về triển vọng hợp tác và giải quyết các điểm nóng này.

Điểm nóng số 1: Mất cân đối nghiêm trọng trong cán cân thương mại Mỹ - Trung

Tình trạng mất cân bằng mậu dịch Mỹ - Trung đang diễn tiến theo hướng ngày càng tồi tệ hơn. Nói như ông Gary Locke, Bộ trưởng Thương mại Mỹ, thì tình trạng này không “bền vững”. Trong vòng 10 năm qua, thâm hụt mậu dịch của Mỹ với Trung Quốc đã tăng liên tục và lên tới 268 tỉ đô la Mỹ vào năm 2008.

Theo phía Mỹ, tình trạng mất cân đối này nảy sinh từ chính sách tăng trưởng dựa vào xuất khẩu của Trung Quốc, từ chỗ tiêu dùng nội địa của nước này thấp, từ chính sách tỷ giá và các rào cản thương mại mà Trung Quốc áp đặt lên các hàng hóa xuất khẩu.

Vấn đề tăng trưởng dựa vào xuất khẩu và định giá thấp đồng nhân dân tệ để tạo lợi thế cho xuất khẩu của Trung Quốc là vấn đề đã tồn tại từ lâu. Việc bảo hộ bằng chính sách “Buy China” thì chỉ mới có gần đây (Trung Quốc đã yêu cầu các cơ quan nhà nước ở mọi cấp phải mua hàng nội trừ khi các hàng hóa này không có sẵn ở trong nước).

Phía Trung Quốc phản pháo lại rằng đồng nhân dân tệ đã được nâng giá khá nhiều trong thời gian qua và được giữ ổn định so với đồng đô la Mỹ từ hồi thế giới lâm vào suy thoái. Trung Quốc cũng chỉ trích Mỹ không chịu xuất khẩu các mặt hàng công nghệ cao là thứ mà Trung Quốc đang cần. Trung Quốc cũng phàn nàn rằng Mỹ sử dụng cái gọi là thuế các bon (carbon tariffs) để dựng lên hàng rào bảo hộ chống lại hàng hóa từ Trung Quốc.

Vì lập trường của hai bên đều cứng rắn, có vẻ như sẽ không có bất kỳ giải pháp rõ ràng nào cho tình trạng mất cân bằng về thương mại giữa hai nước.

Báo cáo của hãng phân tích Stratfor đánh giá rằng, với cuộc khủng hoảng kinh tế hiện nay, Trung Quốc đang cần phải tăng trưởng bằng mọi giá để giữ ổn định chính trị nội địa. Vì thế, họ sẽ không nhường Mỹ trên vấn đề xuất khẩu.

Thêm nữa, từ khi gia nhập WTO tới nay, Trung Quốc ngày càng trở nên tinh vi trong việc sử dụng các quy định của WTO để chống lại Mỹ và các nước khác trong trường hợp xảy ra các tranh chấp thương mại. Stratfor cũng cho rằng có lẽ nước Mỹ sẽ ngày càng ngả theo hướng bảo hộ mậu dịch và dùng nó làm công cụ để bảo vệ tình trạng công ăn việc làm cũng như giảm bớt thâm hụt thương mại.

Điểm nóng số 2: Trung Quốc - chủ nợ lớn nhất của Mỹ

Trung Quốc là nước có dự trữ ngoại hối lớn nhất thế giới. Mức dự trữ này tăng liên tục với tốc độ cực nhanh từ mức 165 tỉ đô la Mỹ năm 2000 lên tới 1.066 tỉ đô la Mỹ năm 2006 và trên 2.000 tỉ vào giữa năm 2009. Một phần lớn số dự trữ này nằm dưới dạng đồng đô la Mỹ và các giấy nợ của Chính phủ Mỹ.

Lý do chính khiến Trung Quốc nắm giữ đồng đô la Mỹ là vì chính sách tỷ giá của họ. Để giữ đồng nhân dân tệ khỏi lên giá (so với đồng đô la), ngân hàng trung ương Trung Quốc buộc phải bán nhân dân tệ và mua vào đồng đô la. Chính vì vậy mà Trung Quốc có lượng dự trữ ngoại tệ khổng lồ như hiện nay. Thay vì giữ toàn bộ số dự trữ này dưới dạng tiền mặt không sinh lãi, Chính phủ Trung Quốc đã chuyển một phần dự trữ của mình thành các sản phẩm tài chính (financial securities), trong đó một phần lớn là các sản phẩm tài chính do Mỹ bán ra (bao gồm cả các giấy vay nợ cho Bộ Tài chính Mỹ phát hành).

Vì lượng đô la và trái phiếu chính phủ Mỹ do Trung Quốc nắm giữ quá lớn, nếu Trung Quốc bán ra một phần lớn số dự trữ này thì ngay lập tức sẽ gây hậu quả xấu tới nền kinh tế Mỹ. Trong trường hợp đó, không những đồng đô la mất giá mà còn gây tâm lý hoảng loạn và thúc đẩy các nhà đầu tư nước ngoài khác bán tháo các sản phẩm tài chính của Mỹ. Để đối phó lại động thái này, Mỹ sẽ phải tăng lãi suất, và nếu thế thì tăng trưởng của Mỹ sẽ bị tổn hại.

Có nhiều chuyên gia kinh tế lập luận rằng vì lợi ích của chính họ, Trung Quốc sẽ không muốn có bất cứ động thái nào làm các sản phẩm tài chính của Mỹ mất giá thêm. Lý do có hai mặt. Thứ nhất là các sản phẩm tài chính của Mỹ mất giá thì số dự trữ của Trung Quốc cũng bốc hơi. Thứ hai là nếu kinh tế Mỹ tiếp tục xấu đi thì cuối cùng cũng sẽ tác động ngược trở lại và kéo thụt lùi nền kinh tế Trung Quốc.

Tuy nhiên, Trung Quốc không có mấy lý do để phải bán tháo các sản phẩm tài chính của Mỹ mà họ nắm giữ nếu không có điểm nóng số 3.

Điểm nóng số 3: Mỹ đang tăng cường phát hành thêm đồng đô la và vay nợ với tốc độ kỷ lục

Từ khi bắt đầu lâm vào suy thoái, Quỹ Dự trữ Liên bang (FED) đã hết sức tìm cách vực dậy nền kinh tế yếu kém của Mỹ bằng cách hạ lãi suất nhằm bơm thêm thanh khoản vào hệ thống tài chính, khuyến khích dân Mỹ tăng tiêu dùng (nhờ vay mượn với lãi suất thấp) và khuyến khích doanh nghiệp mở rộng sản xuất. Lượng đô la tính theo định nghĩa mở rộng (M2) hồi tháng 8-2007 chỉ có 7.300 tỉ, đến tháng 8-2008 đã lên tới 7.700 tỉ (tăng 5,4%). Sau sự kiện ngân hàng đầu tư Lehman Brothers sụp đổ, lượng cung tiền M2 tăng vọt lên tới mức 8.335 tỉ vào tháng 2-2009. Vào cuối tháng 7-2009, lượng cung tiền M2 nằm ở mức 8.350 tỉ, tăng 14% so với thời kỳ trước suy thoái.

Bên cạnh việc phát hành thêm tiền để khôi phục kinh tế, Chính phủ Mỹ còn tăng cường vay nợ để thực hiện các kế hoạch giải cứu hệ thống tài chính, kích cầu, và tới đây có thể là cải tổ hệ thống y tế. Việc này làm gánh nặng nợ quốc gia của Mỹ vốn đã tệ hại lại càng tệ hại hơn. Tổng số nợ quốc gia của Mỹ hiện nay đã lên tới 11.000 tỉ đô la. Theo thông báo của Tổng thống Obama hồi cuối tháng 8 vừa qua, thâm hụt ngân sách Mỹ ước tính trong vòng 10 năm tới sẽ tồi tệ hơn so với dự báo hồi đầu năm. Số chênh lệch này là 2.000 tỉ đô la.

Trước đây, chính quyền Obama ước tính từ nay tới năm 2019 tổng số thâm hụt của ngân sách liên bang sẽ là khoảng 7.100 tỉ nhưng tới nay số thâm hụt ước tính đã lên tới 9.050 tỉ. Mức thâm hụt như vậy sẽ đẩy tổng số nợ quốc gia lên tới tương đương 76,5% GDP nước Mỹ vào năm 2019.

Mặc dù tỷ lệ nợ quốc gia trên GDP này vẫn thấp hơn mức nợ của Mỹ sau Thế chiến thứ 2 nhưng nó vẫn là một bức tranh hết sức tồi tệ. Nhiều người, trong đó có người Trung Quốc, lo ngại rằng cuối cùng thì Chính phủ Mỹ sẽ phải phát hành thêm tiền để tài trợ thâm hụt. TS. Lê Hồng Giang trong một bài viết ngắn hồi đầu tháng 8 vừa rồi cũng nói tới vấn đề này. Theo ông Lê Hồng Giang, Chủ tịch Fed là ông Bernanke từ hồi tháng 3-2009 đã thực hiện việc phát hành trái phiếu Fed để lấy tiền mua các trái phiếu Chính phủ Mỹ. Nói cách khác, Fed đã “in” thêm tiền để tài trợ các khoản nợ của chính phủ. Kế hoạch này dự định sẽ chấm dứt vào giữa tháng 9 năm nay.

Việc in thêm tiền của nước Mỹ cuối cùng sẽ gây ra lạm phát và làm các khoản cho vay mất giá trị. Để bảo vệ các khoản cho vay này, Trung Quốc đã yêu cầu Mỹ phát hành các trái phiếu chính phủ có bảo lãnh chống lạm phát TIPS (Treasury Inflation Protected Securities) để họ có thể hoán đổi các khoản cho vay thường sang TIPS. Tuy nhiên, ngay cả khi Trung Quốc có hoán đổi được hết số trái phiếu chính phủ thường của Mỹ mà họ đang giữ sang TIPS thì tài sản dự trữ của họ vẫn bị rủi ro trước việc đồng đô la mất giá.

Thực tế này gây ra mối lo ngại lớn đối với Trung Quốc. Cho tới nay, có vẻ như Trung Quốc vẫn đang lưỡng lự ở thế tiến thoái lưỡng nan. Bán các sản phẩm tài chính của Mỹ ra cũng không ổn mà giữ thì cũng không xong. Điều này được phản ánh khá rõ trong số nợ quốc gia của Mỹ mà Trung Quốc nắm. Số nợ này tăng nhanh từ khoảng giữa năm 2008 tới tháng 11-2008. Từ tháng 11 tới nay, đà tăng này gần như chấm dứt. Hơn thế, số nợ do Trung Quốc nắm giữ này đã giảm vào tháng 4, sau đó lại tăng vào tháng 5 rồi lại giảm vào tháng 6. Sự dao động cho thấy Trung Quốc có vẻ như đang đứng giữa ngã ba đường.

Kết luận

Bài viết này tập trung phân tích một số điểm nóng trong quan hệ kinh tế Mỹ- Trung hiện nay. Các vấn đề chính được đề cập tới là tình trạng mất cân đối nghiêm trọng trong cán cân thương mại, việc Trung Quốc đang sở hữu một số lượng lớn đô la và giấy nợ quốc gia của Mỹ, việc Mỹ phát hành thêm tiền với tốc độ nhanh và nợ nần ngày càng chồng chất khiến các tài sản mà Trung Quốc nắm có nguy cơ bốc hơi nếu xảy ra lạm phát ở Mỹ hay đồng đô la mất giá trên thị trường tiền tệ thế giới. Đây đều là những vấn đề nhức nhối và chưa có thể giải quyết được trong ngắn hay trung hạn. Điều này gây ra những bế tắc nhất định trong chính sách của các nước, nhất là của Trung Quốc trong chiến lược lựa chọn phương tiện dự trữ của họ.

(Tác giả Trần Vinh Dự (hiện đang làm cho hãng ERSGroup Inc. Washington DC) // Theo Thời báo kinh tế Sài Gòn)