Lấp ló chiến tranh thương mại Mỹ - Trung

E-mail | Bản in | Lưu xem sau

Công nhân ở Thượng Hải lau chùi vỏ xe để xuất khẩu.

Vụ tranh cãi thương mại càng lúc càng gay gắt giữa Trung Quốc và Mỹ trong ba ngày gần đây chính thức là về vỏ xe, thịt gà và xe hơi, nhưng thực ra có phạm vi ảnh hưởng rộng hơn thế.

Cả hai chính phủ đều đối mặt với áp lực nội địa trong việc phải có lập trường cứng rắn hơn đối với nước kia trong các vấn đề kinh tế. Nhưng những va chạm thương mại đang làm tăng thêm sự căng thẳng chính trị giữa hai nước khi cả hai đang cố gắng cùng nhau vực dậy nền kinh tế toàn cầu và chống lại các mối đe dọa an ninh chung, như sự biến đổi khí hậu hay tham vọng hạt nhân của Iran và Bắc Triều Tiên.

Ngoài tầm kiểm soát

Tối thứ Sáu tuần trước ở Washington, Tổng thống Barack Obama tuyên bố Mỹ sẽ tăng thuế nhập khẩu lên đến 35% các loại vỏ xe nhập từ Trung Quốc. Ngày hôm sau, thứ Bảy, Bộ Thương mại Trung Quốc đã lên tiếng chỉ trích theo công thức có sẵn về quyết định này của Mỹ, nhưng đến tối Chủ nhật, sau khi một làn sóng chống Mỹ điên cuồng xuất hiện trên các trang web Trung Quốc, Bộ Thương mại nước này bất ngờ tuyên bố bắt đầu tăng thuế nhập khẩu các mặt hàng xe hơi và thịt gà của Mỹ. Đến chiều thứ Hai, Bộ Thương mại Trung Quốc lên tiếng yêu cầu thảo luận với Mỹ về thuế nhập khẩu vỏ xe.

Bà Carol J. Guthrie, phát ngôn viên cơ quan Đại diện Thương mại Mỹ, đã nói trước đó rằng Mỹ không muốn xung đột với Trung Quốc và sẽ tiếp tục thảo luận về vỏ xe, nhưng sẽ xem xét mọi quyết định thương mại của Trung Quốc xem chúng có tuân theo các luật lệ của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) hay không.

Ông Eswar Prasad, cựu trưởng bộ phận Trung Quốc của Quỹ Tiền tệ quốc tế và hiện là giáo sư kinh tế của Đại học Cornell, Mỹ, nhận định sự gia tăng căng thẳng thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc có thể trở nên khó kiểm soát, có thể làm u ám cuộc hội nghị 20 nguyên thủ quốc gia của các nước phát triển và các nước đang phát triển nhanh sẽ diễn ra ở Pittsburgh, Mỹ, vào ngày 24 và 25 tháng này, và cũng có thể ảnh hưởng đến chuyến thăm Bắc Kinh đầu tiên của ông Obama vào tháng 11.

Căn nguyên

Quyết định của Tổng thống Obama tăng thuế nhập khẩu lên mặt hàng vỏ xe từ Trung Quốc là một dấu hiệu cho thấy ông đang có kế hoạch thực hiện lời hứa với giới công đoàn Mỹ khi tranh cử rằng ông sẽ thực thi nghiêm chỉnh hơn các luật lệ thương mại, nhất là đối với Trung Quốc, đất nước đã trở thành nhà máy của thế giới trong lúc Mỹ bị mất hàng triệu việc làm trong công nghiệp.

Trong nhiều năm qua, các chính trị gia Mỹ thường lấy lòng dân chúng bằng việc phản đối Trung Quốc thông qua các hành động mang tính tượng trưng là chống lại hoặc hạn chế việc nhập khẩu một số mặt hàng Trung Quốc. Trong quá khứ, khi Mỹ hành động như vậy, quan chức Trung Quốc cũng chỉ cằn nhằn mà không làm gì nhiều, vì họ cần phải duy trì mối quan hệ thương mại không cân bằng, trong đó phần lợi nghiêng hẳn về phía Trung Quốc; cứ 1 đô la hàng hóa Mỹ xuất sang Trung Quốc thì Mỹ phải nhập về 4,46 đô la hàng Trung Quốc. Thâm hụt thương mại với Trung Quốc đã lên mức kỷ lục 268 tỉ đô la Mỹ trong năm 2008. Bây giờ sự mất cân bằng này đã bị xáo trộn.

Theo số liệu của Trung tâm Thương mại quốc tế Mỹ (ITC), trong bảy tháng đầu năm nay, Trung Quốc xuất khẩu vào Mỹ lượng vỏ xe trị giá 1,3 tỉ đô la Mỹ. Nhờ sức tiêu thụ của thị trường Mỹ, từ năm 2004-2008, sản lượng vỏ xe hơi và xe tải của Trung Quốc đã tăng 152%, dự kiến sẽ tăng thêm 16% trong năm nay. Tại thời điểm cuối năm 2008, Trung Quốc sản xuất 235,2 triệu chiếc vỏ xe, chỉ một phần ba trong số đó được tiêu thụ trong nước.

Tại Mỹ, lượng vỏ xe Trung Quốc nhập khẩu đã tăng gấp ba, từ 14,6 triệu chiếc năm 2004 lên 46 triệu chiếc năm 2008. Và cùng thời gian này, bốn nhà máy sản xuất vỏ xe của Mỹ bị phá sản, ba nhà máy khác dự tính đóng cửa trong năm nay vì không cạnh tranh nổi và tới cuối năm ngoái, 5.168 công nhân sản xuất vỏ xe của Mỹ đã bị mất việc. Tuy nhiên, theo số liệu của Bộ Thương mại Trung Quốc được dẫn lại trên báo China Daily, lượng vỏ xe hơi Trung Quốc nhập vào Mỹ đã giảm 16% trong nửa đầu năm nay, sau khi tăng 2,2% trong năm 2008.

Người Mỹ dường như đã tiên liệu được hiện tượng hàng nhập khẩu Trung Quốc tràn lan sẽ gây thiệt hại cho sản xuất trong nước. Năm 2001, khi chấp thuận cho Trung Quốc gia nhập WTO, Quốc hội Mỹ đã đề ra một điều khoản ràng buộc gọi là khoản 421 (Section 421), theo đó, cho đến năm 2013, công nhân và doanh nghiệp Mỹ có quyền yêu cầu chính phủ bảo hộ khi bị thiệt hại bởi sự gia tăng đột ngột  hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc. Phía Trung Quốc đã đồng ý và cam kết tuân thủ sự ràng buộc này.

Tổng thống Barack Obama ra quyết định tăng thuế nhập khẩu vỏ xe Trung Quốc dựa theo thỏa thuận này, nhưng rõ ràng ông đã nhượng bộ một phần: thay vì áp thuế 55% cho năm đầu, 45% cho năm thứ hai, và 35% cho năm thứ ba như đề xuất của Trung tâm Thương mại quốc tế Mỹ, ông đã quyết định các mức thấp hơn, lần lượt là 35%, 30% và 25%.

Trả đũa

Phản ứng của Trung Quốc khá nhanh nhạy và quyết liệt. Ngay sau khi Tổng thống Obama công bố quyết định tăng thuế, người phát ngôn Bộ Thương mại Trung Quốc Yao Jian đã ra tuyên bố nói rằng Mỹ “không chỉ vi phạm luật lệ của WTO mà còn đi ngược lại những cam kết của Mỹ tại các hội nghị thượng đỉnh G20, lạm dụng các biện pháp bảo hộ và đặt ra một tiền lệ rất xấu trong bối cảnh nền kinh tế toàn cầu đang khủng hoảng”. Và nước này dọa đưa vấn đề ra WTO xem xét.

Tuy nhiên, theo giới phân tích, khi tuyên bố như vậy, Trung Quốc cố tình tung hỏa mù để làm lạc hướng dư luận. Quyết định của Mỹ có cơ sở pháp lý là Section 421 đã được thống nhất giữa hai bên, chỉ áp dụng với sản phẩm Trung Quốc mà không có ý nghĩa với bất kỳ nước nào khác cho nên không có cơ sở để cho rằng đây là biện pháp bảo hộ thị trường. Đại diện Thương mại Mỹ Ron Kirk giải thích: “Khi Trung Quốc gia nhập WTO, Mỹ đã thỏa thuận khả năng áp đặt các biện pháp trừng phạt như thế này. Chính phủ Mỹ chỉ đang làm những gì cần thiết để thực thi các thỏa thuận thương mại, vì quyền lợi của công nhân và doanh nghiệp Mỹ. Thực thi nghiêm chỉnh luật lệ thương mại là chìa khóa để duy trì một hệ thống thương mại tự do, cởi mở và công bằng”.

Chừng như nhận ra rằng không thể phản bác người Mỹ về mặt pháp lý, Trung Quốc vội vã tiến hành các biện pháp ăn miếng trả miếng: tuyên bố tiến hành điều tra chống bán phá giá và trợ cấp bất hợp pháp mặt hàng phụ tùng xe hơi và thịt gà nhập khẩu từ Mỹ. Bộ Thương mại Trung Quốc nói rằng việc nhập khẩu các mặt hàng này gây thiệt hại cho Trung Quốc nhưng không nói rõ ai bị thiệt hại và mức độ như thế nào.

 Bộ này cũng không nhắc tới vụ vỏ xe hơi, mà nói rằng cuộc điều tra “dựa trên luật pháp Trung Quốc và luật lệ của WTO”. Tuy vậy, thời điểm công bố vụ điều tra của Trung Quốc gửi đi một tín hiệu không thể nhầm lẫn rằng đây là một vụ trả đũa đối với quyết định của Mỹ về tăng thuế vỏ xe. Giới quan sát tính ra rằng, tổng giá trị các mặt hàng xe hơi và thịt gà Mỹ xuất khẩu vào Trung Quốc, 800 triệu đô la Mỹ và 376 triệu đô la Mỹ, vừa bằng giá trị số vỏ xe hơi mà Trung Quốc xuất sang Mỹ.

Ám ảnh chiến tranh thương mại Mỹ-Trung

Đáng chú ý là phản ứng của Chính phủ Trung Quốc gia tăng theo “độ nóng” của những lời đả kích mang đậm chất dân tộc chủ nghĩa trên các trang mạng Trung Quốc những ngày cuối tuần qua. Một số trang web kêu gọi Chính phủ Trung Quốc hãy bán tất cả số trái phiếu chính phủ Mỹ mà họ đang nắm giữ. Một diễn đàn có tên “Nhóm những thanh niên nổi giận”, nêu vấn đề “Tại sao chính phủ chúng ta mua nhiều nợ của Chính phủ Mỹ như vậy? Hãy rút ra khỏi mọi cuộc đầu tư ở Mỹ”.

Theo báo New York Times, sự gia tăng chủ nghĩa dân tộc ở Trung Quốc làm cho các nhà lãnh đạo nước này gặp nhiều khó khăn khi muốn né tránh xung đột hoặc nhân nhượng các yêu sách của Mỹ. Bộ Ngoại giao Trung Quốc - xưa nay vẫn đứng ngoài các cuộc tranh chấp thương mại - hôm qua cũng lên tiếng phản đối. “Hành động này [của Mỹ] gây thiệt hại cho quan hệ thương mại và tài chính Trung-Mỹ”, bà Khương Du, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc, nhấn mạnh.

Hãng tin Reuters dẫn lời một số chuyên gia và nhà kinh tế nhận định, vụ tranh chấp này cho thấy tính bất ổn trong thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc, song không có khả năng đe dọa nền tảng sự hợp tác kinh tế giữa hai nước và khó có thể biến thành chiến tranh thương mại trên diện rộng. Lý do là hai nền kinh tế lớn nhất và lớn thứ ba thế giới hiện đã quyện vào nhau chặt chẽ, và Trung Quốc sẽ không bao giờ để xảy ra chiến tranh thương mại với Mỹ vì thiệt hại của họ chắc chắn sẽ nặng nề hơn. Hiện Trung Quốc xuất khẩu sang Mỹ 6% tổng sản lượng của Trung Quốc, trong khi xuất khẩu sang Trung Quốc chỉ chiếm chưa tới 0,5% sản lượng của Mỹ mà thôi.

(Tổng hợp)

(Theo Huỳnh hoa // Thời báo kinh tế Sài Gòn)