Trung Quốc: Tiềm ẩn nhiều rủi ro - Bộc lộ nhiều nhược điểm

E-mail | Bản in | Lưu xem sau

Trung Quốc lao đao đi tìm chữ 'Tín'
(Theo Thu Phương  // VietNamNet)

Trung Quốc đang chuyển mình sang kỷ nguyên mới với những mối lo tiềm ẩn. Kinh tế tăng trưởng nóng nhưng thiếu bền vững làm gia tăng khoảng cách giàu nghèo, phân hóa sâu hơn giai tầng xã hội, giảm mạnh độ tuổi phạm tuổi; Sự trì trệ của thể chế đã bộc lộ nhiều nhược điểm gây bất an trong xã hội như: tư pháp bất công, công bằng xã hội giảm mạnh, nạn tham nhũng ngày càng lan tràn.

Bê bối sữa bẩn 2008 tại Trung Quốc làm cả thế giới lo ngại (Ảnh telegraph)

Đặc biệt, sự vận hành tương đối công khai của thị trường thiếu giàng buộc chặt chẽ về các quy phạm đạo đức đã không che giấu nổi trạng thái hỗn loạn chưa từng có về quan niệm đạo đức nghề nghiệp và làm xấu đi diện mạo “con rồng thông minh”, “tử tế” mà Trung Quốc đang muốn tô đậm với thế giới.

Nói cách khác, trong khi chính phủ nước này ra sức quảng bá những hình ảnh về tốc độ ngoạn mục, diện mạo hoành tráng và vị thế siêu cường của nền kinh tế mới nổi, thì một số doanh nghiệp vẫn bất chấp pháp luật và lợi ích quốc gia sản xuất và xuất khẩu hàng loạt đồ chơi trẻ em kém chất lượng, thực phẩm và sữa nhiễm độc. Những hiện tượng trên cho thấy, khủng hoảng đạo đức nghề nghiệp đang ngày càng trở nên trầm trọng và ảnh hưởng xấu đến sự phát triển cũng như vị thế của đại lục trên trường quốc tế.

Nhiều nghiên cứu cho thấy, hiện nay, đạo đức nghề nghiệp và tín dụng kinh tế những giá trị đảm bảo ở mức thấp nhất cho kinh tế thị trường vận hành đang bị chà đạp thậm tệ ở Trung Quốc. Dường như mọi ngành nghề ở nước này đều xuất hiện khủng hoảng đạo đức nghề nghiệp. Rất nhiều người kiếm được tiền giàu lên không phải do làm theo nghề giỏi, chấp hành chức trách của mình tốt, mà là do dựa vào chức quyền, phá hoại chuẩn mực đạo đức cơ bản của nghề nghiệp.

Cùng với nó là hiện tượng thất thường trong tín dụng kinh tế được biểu hiện ở hai dạng: một là hợp đồng kinh tế mất hiệu lực dẫn đến bế tắc nghiêm trọng trong tín dụng kinh tế; hai là hàng giả hàng xấu tràn ngập thị trường thế giới, hình thành “mô hình thị trường xe hỏng” khiến cho thị trường Trung Quốc mất hiệu lực và uy tín.

Một điều tra của Đại học Bắc Kinh còn cho thấy, nguyên nhân sâu xa của vấn đề nằm trong sự băng hoại đạo đức xã hội của chính đất nước khai sinh ra chữ Tín: “Trong con mắt của nhiều học sinh, cái thời “vì nhân dân phục vụ” đã qua lâu rồi, nay chỉ là “lạm dụng từ cũ” thôi.

Số đông người Trung Quốc đã lấy mình làm trung tâm, thậm chí có một học sinh nói thẳng với ký giả: “Lấy lợi ích bản thân mình làm trung tâm để phấn đấu cho mục tiêu tìm kiếm tiền bạc”. Khi bình luận sự đúng sai trong câu “nhân bất vị kỷ, thiên tru địa diệt”, có 187 người trả lời, thì 45 người (24%) trả lời đúng hoặc tán đồng (theo “Công nhân nhật báo” số ra ngày 31 tháng 3 năm 2005).

Cuộc thử nghiệm “nhường chỗ được thưởng” trên xe buýt ở Thượng Hải, Trường Xuân, Chu Châu, Yên Đài, Thiệu Hưng cũng cho thấy rõ hơn sự lúng túng đến thảm hại đối với đức tốt “kính trên nhường dưới” trong xã hội vật chất Trung Quốc


Ngân hàng Trung Quốc sau cơn sốt tín dụng
(Theo Lan Phương // Báo Doanh nhân // New York Times)
 

Việc cho vay một cách hào phóng trong năm 2009 đã đưa các ngân hàng Trung Quốc tới những rủi ro mới.

Mặc dù chính phủ Mỹ đã kích thích, van nài và người đóng thuế ở Mỹ đã tài trợ những gói cứu nguy tài chính khổng lồ, trong năm qua các ngân hàng Mỹ vẫn chỉ cho vay nhỏ giọt, dường như họ bận tâm nhiều tới việc bổ sung quỹ tiền thưởng và vốn dự trữ hơn là giúp vực dậy nền kinh tế.

Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc (ảnh) dự báo sẽ thực hiện các biện pháp siết chặt tín dụng để tránh nguy cơ gia tăng tỷ lệ nợ xấu trong hệ thống tài chính

Cho đến nay nguồn tài chính khổng lồ này đã giúp Trung Quốc chống đỡ cơn bão kinh tế một cách xuất sắc, nhưng đây là một biện pháp tốn kém. Không chỉ chính phủ Trung Quốc đang lo sợ khả năng lạm phát tăng cao do gói kích thích kinh tế mà còn có nguy cơ bất ổn về bong bóng tài sản, sản xuất thừa mứa và lãng phí từ các dự án đầu tư chồng chéo. Riêng trong ngành ngân hàng, bùng nổ tín dụng đe dọa xóa sạch những tiến bộ đạt được những năm gần đây về việc giảm tỷ lệ nợ xấu trong tổng dư nợ tín dụng.

Bóng ma nợ xấu

Một thập niên về trước, hệ thống ngân hàng Trung Quốc vật vã dưới gánh nặng nợ khó đòi. Theo báo cáo của Ngân hàng trung ương nước này, năm 1999 nợ xấu chiếm gần 40% tổng dư nợ của toàn hệ thống ngân hàng. Sang năm 2000, số liệu chính thức cho biết tỷ lệ nợ xấu ở các ngân hàng thương mại lớn giảm xuống mức 29%, song theo quan sát của các nhà phân tích phương Tây không tin vào chuẩn mực kế toán Trung Quốc, thực tế con số này cao hơn nhiều. Nợ xấu, hay nợ khó đòi, được định nghĩa là những món nợ mà người vay chưa thanh toán được sau ba tháng kể từ ngày đáo hạn. Chính phủ Trung Quốc đã cam kết sẽ hạ tỷ lệ này xuống 15% vào năm 2005, và đến cuối năm 2007 chính quyền công bố nợ xấu đã xuống dưới mức 7%. Một yếu tố đằng sau việc giảm tỷ lệ nợ xấu là các ngân hàng phải nỗ lực làm sạch sổ sách để thu hút vốn đầu tư tư nhân và nước ngoài.

Tuy nhiên, nhiều người cho rằng, việc làm giảm nợ xấu chỉ là trò ảo thuật; nợ xấu được chuyển vào các công ty mua bán nợ được lập ra một cách đặc biệt hoặc đặt dưới sự bảo lãnh mơ hồ của chính phủ. Ngay cả những người ít hoài nghi nhất cũng công nhận rằng, tỷ lệ nợ xấu giảm phản ánh tình trạng pha loãng nợ xấu vào một đại dương những món vay mới mà nhiều món vay đó sẽ biến thành nợ xấu dù chưa được liệt vào dạng nợ khó đòi.

Nỗi lo về một bóng ma cũ

Tuy nhiên, ngày nay đang nổi lên những mối quan tâm mới về tình trạng và bản cân đối tài sản của các ngân hàng Trung Quốc. Thống đốc Ngân hàng trung ương Trung Quốc Chu Tiểu Xuyên (Zhou Xiaochuan) đã công khai nói tới những mối lo đó hồi đầu tháng 1/2010 và nói bóng gió về việc làm chậm lại dòng chảy tín dụng. Dòng chảy tín dụng lớn “không chỉ trái với mục tiêu điều chỉnh cơ cấu kinh tế mà còn đặt ra những rủi ro về chất lượng tín dụng ngân hàng”, ông Chu nói trong một bài trả lời phỏng vấn báo chí.

Gần đây, hồi tháng 11/2009, để trấn an dư luận, các quan chức ngân hàng cao cấp của Trung Quốc đã nói chắc về khả năng tránh né những vấn đề về chất lượng tín dụng. Ông Khương Kiến Thanh (Jiang Jianqing), Chủ tịch Ngân hàng Công Thương Trung Quốc – ngân hàng cho vay lớn nhất nước này, công khai dự báo rằng đợt cho vay nhiều kỷ lục năm 2009 sẽ không dẫn tới bất kỳ sự gia tăng nào trong tỷ lệ nợ quá hạn.

Tuy phát biểu lạc quan như vậy, giới lãnh đạo ngân hàng trung ương Trung Quốc vẫn tìm mọi cách làm hạ nhiệt cơn sốt tín dụng. Đầu tháng này, Thống đốc Chu hứa hẹn sẽ tìm cách “cải tiến trọng tâm và tính linh hoạt của chính sách” và “xử lý tốt các bước tăng trưởng tín dụng và tiền tệ, hướng dẫn các định chế tài chính tiến tới việc mở rộng tín dụng một cách cân bằng và tránh sự xáo trộn quá đáng”. Ông Chu còn nói tới việc sử dụng tỷ lệ dự trữ bắt buộc của ngân hàng như là một công cụ chính sách; và ngày 12/1 vừa qua ngân hàng trung ương nước này đã công bố tăng tỷ lệ dự trữ bắt buộc thêm 0,5 điểm phần trăm, các ngân hàng phải dành 16% tổng lượng tiền gửi để làm quỹ dự trữ bắt buộc.

Cản trở mục tiêu gia tăng tiêu thụ nội địa

Theo bà Jing Ulrich, Giám đốc điều hành bộ phận chứng khoán Trung Quốc tại Hồng Kông của Ngân hàng JPMorgan, nửa đầu năm nay Trung Quốc sẽ dần dần siết chặt chính sách, dựa vào các biện pháp hành chính hơn là điều chỉnh lãi suất. Trong một báo cáo nghiên cứu ngày 12/1/2010, bà Ulrich dự báo mức tăng dư nợ tín dụng năm nay của Trung Quốc sẽ giảm khoảng 20 - 30% so với năm 2009.

Tuy vậy, bà Ulrich cũng kỳ vọng chính quyền Trung Quốc sẽ tiếp tục các chính sách kích thích tiêu dùng mà họ đã ban hành năm 2009, bao gồm việc khuyến khích các công ty tài trợ tín dụng tiêu dùng, trợ giá cho các chủ xe hơi tư nhân bán xe cũ mua xe mới và trợ giá cho việc mua sắm hàng gia dụng đắt tiền.

Trong khi đó, có vẻ như Trung Quốc khó mà đạt được mục tiêu thúc đẩy sức tiêu thụ nội địa nhằm bù lại sự sụt giảm nhu cầu ở nước ngoài khi chính phủ nước này kiên quyết “neo chặt” đồng nhân dân tệ vào đồng đô la Mỹ. Trong khi việc neo giá đồng tiền có thể dẫn tới xung đột chính trị, nó đã thành công trong việc thúc đẩy xuất khẩu – hoạt động mà nhiều công ty, và công ăn việc làm, của Trung Quốc phụ thuộc vào, cho dù nó cũng đang làm teo tóp sức mua của người dân do đồng tiền được quy đổi thấp hơn giá trị thực.

Theo ông Michael Pettis, giáo sư ngành tài chính trường Quản lý Guanghua thuộc Đại học Bắc Kinh, áp lực đang gia tăng lên các ngân hàng Trung Quốc cũng sẽ cản trở đà tiến tới mục tiêu nâng cao sức tiêu thụ nội địa. Ông Pettis nói, tác động “gần như không thể tránh khỏi” là vụ bùng nổ tín dụng gần đây dẫn tới sự gia tăng nợ khó đòi và gánh nặng của công cuộc tái cấp vốn cho các ngân hàng cuối cùng sẽ đặt lên vai các hộ gia đình. Vì đa số cổ phần trong nhiều ngân hàng Trung Quốc hiện thời nằm trong tay các nhà đầu tư tư nhân và ngoại quốc, chính phủ Trung Quốc sẽ không sẵn sàng cung cấp tiền bạc cho các ngân hàng hoặc mua lại các khoản nợ xấu với giá cao hơn giá trị thực. Theo ông, điều đó sẽ buộc các ngân hàng nới rộng khoảng cách giữa lãi suất tiền gửi và lãi suất tiền vay. Và người dân Trung Quốc xưa nay bị thiệt thòi vì lãi suất tiền gửi quá thấp, nay lại càng khó khăn hơn. “Các hộ gia đình đã bị đóng thuế một cách hiệu quả qua việc lãi suất tiền gửi bị ấn định ở mức thấp. Không thể vừa tăng thuế lên thu nhập của hộ gia đình vừa mong muốn họ gia tăng tiêu thụ”, ông Pettis nói.


Mỹ đang ngủ quên trước một Trung Quốc tỉnh táo
(Theo Ngọc Diệp (theo NY Times) // VietNamNet)

Trong khi Trung Quốc “đá” một cách bài bản trong từng đường đi nước bước thì Mỹ vẫn sống cùng giấc mơ Afghanistan, cây viết kì cựu của tờ NYTimes Thomas L. Friedman nhận xét.   

Dự án năng lượng mặt trời ở phía đông Trung Quốc. (Ảnh: china.cn)

Trung Quốc tỉnh táo, Mỹ mơ màng 

C.H.Tung, Trưởng đặc khu kinh tế Hồng Kông chỉ cần dùng 3 câu để khái quát lịch sử kinh tế của Trung Hoa hiện đại: “Trung Quốc đã ngủ quên trong cuộc Cách mạng công nghiệp hóa. Trung Quốc vừa thức dậy trong cuộc Cách mạng công nghệ thông tin. Hiện nay, Trung Quốc đang tham gia đầy đủ và tích cực vào cuộc Cách mạng Xanh (Green Revolution)”. 

Đang có mặt ở Trung Quốc ngay thời điểm này, tôi tự tin để nói rằng khi các nhà sử học nhìn lại những năm cuối của thập niên đầu thế kỷ 21 này, điều nổi bật nhất mà họ nhớ lại không phải là cuộc khủng hoảng kinh tế vừa qua mà chính là “Đại nhảy vọt” của Trung Quốc. Các nhà lãnh đạo Bắc Kinh có lẽ đã hiểu quá rõ ràng rằng cuộc Cách mạng công nghệ năng lượng (Energy Technology Revolution) vừa là sự cần thiết vừa là cơ hội. Và họ không có ý định bỏ lỡ nó. 

Trong khi đó, Mỹ lại đang sống với giấc mơ “tái thiết” Afghanistan. Cũng tốt thôi, xin chúc đất nước của nữ thần tự do một ngày tốt lành! 

Trung Quốc: Nhanh và mạnh

Tôi đã vô cùng kinh ngạc khi biết số lượng các dự án về phát triển năng lượng gió, mặt trời, giao thông công cộng, năng lượng hạt nhân và nhiệt điện có hiệu quả được triển khai ở Trung Quốc năm ngoái. Dưới đây tôi xin trích một đoạn thư điện tử của Bill Gross, người điều hành một công ty chuyên về khai thác năng lượng mặt trời ở California. Vào một ngày chủ nhật đẹp trời, Gross tuyên bố rằng họ đạt được “một hợp đồng về năng lượng mặt trời lớn nhất từ trước tới nay. Một nhà máy có trị giá tới 5 tỉ đô, với công suất 2 gigawatt, được xây dựng ở Trung Quốc sử dụng công nghệ của thung lũng Silicon. Trung Quốc bây giờ tích cực hơn Mỹ rất nhiều trong lĩnh vực này. Chúng tôi đã đệ trình lên Bộ Năng lượng Mỹ một khoản vay để xây dựng một nhà máy có công suất 92 megawatt ở New Mexico. Thế nhưng Trung Quốc đã nhanh tay hơn. Trong một khoảng thời gian còn ngắn hơn để Bộ xét duyệt vòng 1 dự án thì Trung Quốc đã ký duyệt và sẵn sàng triển khai thi công trong năm nay cho một dự án lớn gấp 20 lần như thế!”.  

Không thể phủ nhận việc biến đổi khí hậu là một nguyên nhân khiến Trung Quốc quan tâm hơn tới ngành công nghệ năng lượng. Nhưng trước mắt, lãnh đạo nước này hiểu rằng đại lục đang chứng kiến một cuộc di dân lớn nhất trong lịch sử từ vùng nông thôn ra các trung tâm thành thị. Chính thực tế này đã và đang tạo ra sức ép lớn về nhu cầu sử dụng năng lượng. Và Bắc Kinh quyết định giải quyết nhu cầu này bằng các nguồn năng lượng sạch hơn, và được nội địa hóa cao để nền kinh tế trong tương lai sẽ ít bị ảnh hưởng bởi các biến động về nguồn cung. Và Trung Hoa cũng sẽ không chết vì ô nhiễm.  

Theo con số mà ông Keith Bradsher – tổng biên tập của tờ The Times, trụ sở ở Trung Quốc - cung cấp, chỉ tính riêng năm ngoái, số lượng các công ty sản xuất tấm năng lượng mặt trời tăng nhanh đến mức giá điện từ nguồn năng lượng này giảm từ 59 cent một tiếng xuống còn 16 cent. Không chỉ dừng lại ở đó, tuần trước, Trung Quốc vừa cho chạy thử con tàu điện nhanh nhất thế giới với vận tốc 217 dặm một giờ từ Vũ Hán đến Quảng Châu. Cũng theo Bradsher, Trung Quốc “gần như đã xây dựng xong đường ray cho tàu hỏa cao tốc chạy từ Bắc Kinh đến Thượng Hải, trị giá 23,5 tỉ đô. Tàu hỏa sẽ đi đoạn đường 700 dặm này chỉ trong 5 giờ đồng hồ, so với 12 tiếng như trước đây. Trong khi đó, tàu hỏa Amtrak của Mỹ cần đến 18 tiếng để chạy một quãng đường có chiều dài tương tự từ New York đến Chicago”.  

Trung Quốc cũng đang tích cực tham gia vào quá trình phát triển năng lượng hạt nhân của thế giới. Theo dự kiến, nước này sẽ xây mới 50 lò phản ứng hạt nhân vào năm 2020. Số lượng các nhà máy hạt nhân của các nước khác trên thế giới cộng lại là 15. 

Trong giai đoạn hiện nay, Trung Quốc đang tạo ra những công nghệ sản xuất năng lượng sạch rẻ hơn cho đất nước và cả những nước khác. Chính các chuyên gia Trung Quốc cũng nói rằng kết quả sẽ đạt được nhanh hơn nếu Mỹ và Trung Quốc cùng hợp tác. Mỹ là chuyên gia trong các nghiên cứu về năng lượng và đột phá công nghệ - mảng mà Trung Quốc vẫn còn yếu kém. Ngược lại, Trung Quốc là chuyên gia trong việc sản xuất hàng loạt. Cả hai có thể cùng đầu tư và kinh doanh các dịch vụ công nghệ sạch. 

“Đến cuối thập niên này, Trung Quốc sẽ thống trị thế giới về sản xuất thiết bị điện các chủng loại”, Andrew Brandler, CEO của tập đoàn CLP Group, Hồng Kông cho hay.  

Mỹ: Đã đến lúc cần sự thay đổi chiến lược 

Andy Grove, một trong những người đồng sáng lập ra Intel, nhận xét: các công ty đang đi tới “những điểm lạm phát chiến lược” (strategic inflation points) – nơi mà các lĩnh vực kinh doanh nền tảng đang thay đổi. Và họ - những nhà lãnh đạo công ty - hoặc là phải đưa ra các quyết định khó khăn trong việc đầu tư vào một vòng quay đang đi xuống và do đó có khả năng được hưởng “trái ngọt” trong tương lai; hoặc là không làm gì hết và chết héo đi. Chân lý đó cũng đúng với các quốc gia. 

Nước Mỹ cũng đang đứng trước một “điểm lạm phát” như thế. Hoặc là Mỹ sẽ phải ra quyết định áp giá lên việc thải carbon ra môi trường và có những quy định đúng đắn để đảm bảo rằng Mỹ là đối thủ cạnh tranh hoặc là bạn hàng hàng đầu của Trung Quốc trong cuộc Cách mạng công nghệ về năng lượng. Hoặc là cường quốc công nghệ số 1 thế giới sẽ dần dần đánh mất thế thượng phong vào tay Trung Quốc, và cùng với đó, hàng nghìn việc làm và an ninh năng lượng cũng sẽ ra đi. 

Câu hỏi mà tôi đặt ra cho người đứng đầu Nhà Trắng là: Có phải sau khi hoàn thành kế hoạch cải tổ y tế, Tổng thống Obama sẽ gác lại đạo luật về năng lượng đang dở dang (trong khi Quốc hội đã thông qua việc áp giá lên khí thải carbon) – để vượt qua nửa nhiệm kỳ còn lại mà không bị các nghị sĩ Đảng Cộng hòa la ó vì tăng thuế? Hay ông sẽ chọn một cách đi khác là cùng với các nghị sĩ của đảng đối lập làm việc về đạo luật tính tiền khí thải carbon và tạo ra một cơ chế thực sự thúc đẩy việc sử dụng năng lượng sạch và an ninh năng lượng cho đất nước? 

Đây thực sự là một điểm chuyển biến chiến lược. Rõ ràng là, nếu Mỹ quan tâm đến an ninh năng lượng, sức mạnh kinh tế và chất lượng môi trường, thì Mỹ cần phải tỏ ra thực sự quyết liệt trong các quy định tính giá cho mỗi gram chất thải carbon - điều đó sẽ thúc đẩy các nỗ lực tạo ra năng lượng sạch.  

Mỹ không thể ngủ quên trước một Trung Quốc đang vô cùng tỉnh táo.

Con thuyền kinh tế toàn cầu chòng chành vì Trung Quốc?
(Theo Thanh Bình (Theo Spiegel) // VietNamNet)
 

Để kích thích nền kinh tế đất nước, chính phủ Trung Quốc đã ghìm giá đồng nhân dân tệ so với USD. Tuy nhiên, việc làm đó không chỉ gia tăng sự thiếu cân bằng kinh tế toàn cầu mà rốt cuộc còn có thể làm hại cả chính Trung Quốc.

Thặng dư xuất khẩu và dự trữ tiền tệ của Trung Quốc (Ảnh Spiegel)

Mới chỉ hơn 1 năm trước đây, Hoàng Phạm Anh, 55 tuổi, còn đang vật lộn giữ cho công ty của ông không vướng vào nợ nần. Là chủ tịch công ty sản xuất bật lửa Nhậm Phong Ôn Châu, ông Hoàng buộc phải để gần 500 công nhân về nhà nghỉ sớm do hậu quả của cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu. Bản thân ông cũng chẳng có mấy việc để làm ngoài xem tivi trong một căn hộ xa xỉ ở thành phố công nghiệp Ôn Châu, miền đông Trung Quốc.

Hiện tại, việc kinh doanh đã khôi phục hoàn toàn trong các nhà máy ở Ôn Châu, nơi cung cấp cho thế giới những hàng hoá rẻ tiền, từ bật lửa cho tới cáp điện. Tại Nhậm Phong Ôn Châu, các công nhân mặc đồng phục màu xám siết chặt những bộ phận nhỏ xíu bằng kim loại vào vỏ các bật lửa - những sản phẩm sau đó được bán cho người hút thuốc ở châu Âu, Mỹ và Nhật Bản.

Do lời lãi ít, không quá 5% nên ông Hoàng cẩn thận điều chỉnh công việc của các nam, nữ công nhân trẻ trong nhà máy của mình nhằm loại bỏ những động tác không cần thiết. Tuy nhiên, việc doanh nghiệp của ông sống sót qua khủng hoảng chủ yếu nhờ chính phủ của ông và quyết định ghìm giá đồng Nhân dân tệ so với USD một lần nữa vào mùa hè năm 2008.

Vật chống đỡ

Bắc Kinh đang sử dụng chính sách trên để đảm bảo rằng, các nhà máy của đất nước họ có thể tiếp tục xuất khẩu sản phẩm với giá rẻ hơn. Vì giá trị của đồng USD đã suy giảm đáng kể, đồng Nhân dân tệ cũng giảm cùng với nó, mất tới gần 17% giá trị so với đồng Euro năm 2009.

Cùng lúc đó, tỉ giá hối đoái thấp nhân tạo này đóng vai trò như vật chống đỡ, giúp chính phủ Trung Quốc bảo vệ nhiều doanh nghiệp xuất khẩu trong nước không lâm vào thất bại. Đây là lí do duy nhất cho việc xuất khẩu của Trung Quốc chỉ giảm 1,2% trong tháng 11/2009, tương đương cùng kỳ một năm trước đó, đưa Trung Quốc thay thế Đức trở thành nền kinh tế xuất khẩu hàng đầu thế giới.

Nhiều người ở phương Tây nhìn nhận cường quốc kinh tế đang lên này như một động cơ phát triển vĩ đại, góp phần đưa phần còn lại của thế giới thoát khỏi khủng hoảng. Chính phủ Bắc Kinh đã thúc đẩy nền kinh tế nội địa bằng một gói kích thích khổng lồ trị giá 4.000 tỉ Nhân dân tệ (khoảng 580 tỉ USD), mang tới các khoản đầu tư vào việc xây dựng đường bộ, đường sắt và sân bay khắp đất nước. Các động thái giảm thuế hào phóng để kích thích tiêu dùng, đặc biệt là những mặt hàng đắt tiền như xe hơi, cũng là một phần trong gói kích thích này.

Tuy nhiên, với nền kinh tế xuất khẩu khổng lồ của họ, Trung Quốc đã gia tăng những sự bất cân bằng toàn cầu bằng chiến lược tỉ giá hối đoái hiếu chiến - cùng kiểu bất cân bằng vốn, đã một phần gây ra cuộc khủng hoảng tài chính gần đây nhất - và do đó, cần phải được điều chỉnh.

Trung Quốc cũng có nguy cơ làm dấy lên các cuộc xung đột thương mại mới, kéo dài, đặc biệt với các nước lân cận. Kể từ đầu cuộc khủng hoảng kinh tế, Trung Quốc đã bắt đầu chuyển hướng một số hoạt động xuất khẩu sang các nước láng giềng thay vì nhắm tới châu Âu và Mỹ, nơi việc kinh doanh sụt giảm.

Hàng loạt vụ kiện bán phá giá

Một số nước láng giềng đã bắt đầu thực thi các biện pháp đề phòng. Việt Nam mới đây đã giảm giá đồng nội tệ xuống 5%, khiến việc nhập khẩu trở nên đắt đỏ hơn và bảo vệ ngành công nghiệp nội địa khỏi sự tấn công ào ạt của hàng hoá Trung Quốc. Ấn Độ cũng gửi hàng loạt đơn khiếu nại về việc bán phá giá tới Tổ chức Thương mại thế giới (WTO), kể cả một vụ liên quan tới giấy nhập khẩu giá rẻ từ Trung Quốc. Tương tự, Indonesia đã tìm cách bảo vệ nước này trước mặt hàng móng tay giá rẻ của Trung Quốc bằng cách áp thuế bảo hộ.

Ngược lại, các công ty phương Tây hầu như vẫn không mấy quan tâm về chính sách tỉ giá hối đoái của Bắc Kinh. Các nhà sản xuất những mặt hàng giày dép, khoan điện hoặc máy tính giá rẻ ở Trung Quốc để bán cho các thị trường nội địa nước này không có lí do gì để phàn nàn. Và rất nhiều doanh nghiệp Đức, đặc biệt là những hãng sản xuất máy cơ khí, có thể vẫn bán được sản phẩm của họ trong địa hạt của đồng Nhân dân tệ giá thấp vì các khách hàng người Trung Quốc thường sẵn sàng trả giá cao hơn cho chất lượng Đức.

Tuy nhiên, ở châu Âu và Mỹ, ngày càng có nhiều sự phản đối chính sách duy trì phát triển nền kinh tế đất nước nhưng về cơ bản gây bất lợi cho phần còn lại của thế giới mà Trung Quốc đang theo đuổi. Trên khắp đất nước Trung Quốc, giới quan chức cấp tỉnh đang thi đua mở rộng các nhà máy quốc doanh tại địa phương cũng như xây dựng những cơ sở mới. Chỉ riêng ngành công nghiệp thép của nước này đã tăng thêm 1/3 công suất chỉ trong khoảng thời gian 2 năm.

Do đó, thế giới phải gắng chống đỡ trước một làn sóng các hàng hoá "made in China" giá rẻ mới. "Không may là, chúng ta sẽ chứng kiến nhiều vụ khiếu nại bán phá giá hơn đối với Trung Quốc trong nửa sau năm 2010", Jörg Wuttke, Chủ tịch Phòng Thương mại Liên minh châu Âu tại Bắc Kinh, dự đoán.

Vào cuối tháng 12/2009, EU đã áp thuế chống phá giá 64,3% lên mặt hàng khung kim loại của Trung Quốc vốn được sử dụng cho ngành công nghiệp xe hơi. Tương tự, Mỹ cũng đang bảo vệ nước này bằng cách thực thi các mức thuế suất mới đối với các ống thép và lốp Trung Quốc giá rẻ. Bắc Kinh doạ trả đũa bằng cách áp thuế tượng trưng đối với thịt gà và ô tô Mỹ.

Con dao hai lưỡi

Trớ trêu thay, Trung Quốc, với chính sách ghìm giá đồng Nhân dân tệ, rốt cuộc sẽ làm hại bản thân họ hơn đối với bất kỳ nước nào khác - giống như một bệnh nhân đang hồi phục liều lĩnh tìm tới nhiều loại thuốc hơn. Để giữ đồng Nhân dân tệ ở mức giá thấp, ngân hàng trung ương Trung Quốc phải liên tục mua vào USD. Vì vậy, đất nước này đã tích luỹ được dự trữ ngoại hối lớn nhất thế giới, trị giá 2.300 tỉ USD.

Trung Quốc đầu tư khoảng 2/3 quỹ dự trữ vào đồng USD, chủ yếu trong các trái phiếu chính phủ Mỹ. Tuy nhiên khi đồng USD tiếp tục giảm giá, giá trị của việc đầu tư này cũng sẽ giảm theo đó.

Dẫu vậy, cho tới hiện tại, Trung Quốc vẫn từ chối tham gia vào một cuộc tranh luận về sự phụ thuộc chặt chẽ của nền kinh tế đất nước họ vào các tỉ lệ hối đoái bị thao túng. Tại một cuộc gặp với các đại diện EU ở Nam Kinh, Thủ tướng Trung Quốc Ôn Gia Bảo từng bác bỏ một đề xuất về việc ông giảm tỉ giá trao đổi giữa đồng Nhân dân tệ với đồng USD để kiểm soát xuất khẩu tràn lan, là "không công bằng". Ngay cả Tổng thống Mỹ  Barack Obama, trong một chuyến thăm mới đây tới Trung Quốc, cũng không sẵn lòng ra sức thuyết phục giới lãnh đạo nước chủ nhà về chủ đề chính trị cấm kỵ này.

Vấn đề dường như đã trở thành một điều gây bối rối cho các lãnh đạo Bắc Kinh, đặc biệt đối với mục tiêu đã công bố về việc cân bằng các tài khoản tiền gửi của Trung Quốc với những nước khác vào cuối năm 2010.

Mục tiêu này là nhiệm vụ của những người như Dư Vĩnh Định, cựu cố vấn của ngân hàng trung ương Trung Quốc, 61 tuổi. Ông Dư hiện có một văn phòng trên tầng 15 của Viện Khoa học Xã hội ở Bắc Kinh, một cơ quan cố vấn có uy tín của chính phủ. Từng được coi là người có tầm nhìn xa trông rộng hàng đầu cho một cường quốc thế giới, ông Dư nhận thấy bản thân cần phải bảo vệ trọng trách của cuộc đời mình.

Ông Dư kỉ niệm thành tựu vĩ đại nhất của mình vào ngày 21/7/2005 khi Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc (tên gọi chính thức của ngân hàng trung ương Trung Quốc) tăng một mức không đáng kể giá của đồng Nhân dân tệ so với đồng USD, đồng thời dỡ bỏ việc ghìm giá Nhân dân tệ so với đồng tiền Mỹ. Kể từ đó, thay vì nhất quyết giảm giá so với USD, Nhân dân tệ đã dao động trong giới hạn xác định so với rổ tiền tệ, bao gồm nhiều loại tiền khác nhau trên thế giới.

Động thái này đã dẫn tới việc tăng 22% giá trị của đồng Nhân dân tệ so với đồng USD vào tháng 11/2008. Các nhà cải cách giống như ông Dư, những người tưởng tượng rằng Trung Quốc đang trên đà tự giải phóng khỏi sự phụ thuộc vào đồng tiền yếu, đã vui mừng coi sự điều chỉnh là một bước khởi đầu mang tính tượng trưng. Họ cũng tin rằng, đồng Nhân dân tệ với giá cao hơn sẽ giảm chi phí nhập khẩu của Trung Quốc, kích thích tiêu dùng cá nhân và giúp Trung Quốc gia nhập hàng ngũ các nước công nghệ cao về dài hạn. "Chúng ta không thể để Mỹ khai thác chúng ta vô hạn định như một quốc gia có đồng tiền yếu", ông Yu nói.

Nguy cơ bong bóng vỡ

Mặc dù vậy, trong cơn suy thoái toàn cầu, các nhà cải cách sớm nhận ra bản thân họ đứng về phe bảo hộ. Một trong các nhà cải cách này là Chu Tiểu Xuyên, thống đốc ngân hàng trung ương. Ông Chu đã định ra tỉ giá hối đoái của đồng Nhân dân tệ theo sự chỉ đạo của chính phủ với mục đích làm bất cứ điều gì có thể để tăng cường xuất khẩu nhằm đạt mục tiêu tăng GDP thêm 8%. Các dự báo ban đầu chỉ ra rằng, trong thực tế, GDP của Trung Quốc thậm chí còn tăng nhiều hơn trong năm 2009, tới 9%.

Dẫu vậy, với cơ chế tỉ giá hối đoái cứng nhắc, ông Chu cũng đang nuôi dưỡng bong bóng kinh tế khổng lồ của Trung Quốc. Một số ngoại tệ mà ông buộc phải liên tục rút khỏi thị trường để củng cố đồng Nhân dân tệ, sau đó được tái bơm vào vòng quay tiền tệ dưới dạng khả năng thanh khoản tăng cao. Những khoản vay lãi suất thấp từ các ngân hàng đang gián tiếp nhen nhóm tình trạng đầu cơ lan tràn về chứng khoán và bất động sản.

Nếu Mỹ đột ngột tăng tỉ lệ lãi suất, bong bóng kinh tế này có thể vỡ vụn. Thực tế, thông qua việc ghìm giá đồng Nhân dân tệ so với đồng USD, Trung Quốc cuối cùng biến bản thân phụ thuộc vào chính sách tiền tệ của Mỹ. "Không ai biết đồng USD sẽ xuống thấp tới mức nào hay liệu Mỹ có đột ngột chấm dứt chính sách tháo khoán tiền tệ của họ hay không?", nhà kinh tế Lâm Cường thuộc Đại học Tôn Trung Sơn ở Quảng Châu nhấn mạnh.

Dẫu vậy, nhiều cộng sự Trung Quốc của ông Lâm, ngược lại, nhìn nhận việc ghìm giá đồng USD là một biểu tượng của chủ quyền quốc gia thay vì sự phụ thuộc khó chịu. "Phương Tây càng yêu cầu Trung Quốc tăng giá đồng Nhân dân tệ, chính phủ sẽ càng ít đáp ứng", cựu cố vấn ngân hàng trung ương Dư nói.

Trong khi đó, nhà sản xuất bật lửa họ Hoàng đang đặt hy vọng vào việc đồng Nhân dân tệ vẫn được định giá thấp. Ông bộc bạch: "Nếu Bắc Kinh tăng giá đồng Nhân dân tệ lên 1,5% thì tôi sẽ phá sản".

(Theo Thu Phương // VietNamNet)