Cạnh tranh Nga - Trung mở cơ hội cho Mỹ

Tầm ảnh hưởng của Nga - Trung tại Trung Á từng khiến các nước phương Tây lo lắng suốt hai thập kỷ qua. Tuy nhiên, mối liên kết ấy đang rạn nứt, để ngỏ cơ hội cho Mỹ.

Căng thẳng Nga – Trung leo thang được minh chứng qua các báo cáo cho thấy sự phân hóa rõ rệt về triển vọng của hai nền kinh tế. Tăng trưởng kinh tế Trung Quốc đạt mức 8,7% trong năm 2009, ngay cả khi kinh tế toàn cầu suy thoái. Trong khi đó tăng trưởng kinh tế Liên bang Nga giảm 7,9% với dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) giảm gần một nửa. Kinh tế Nga được dự báo sẽ tiếp tục đi xuống, trong khi Trung Quốc ổn định tăng trưởng và sẽ nhanh chóng thay thế vị trí của Nga về nguồn đầu tư nước ngoài và viện trợ tại Trung Á.

Chỉ trong năm ngoái, Tập đoàn Dầu mỏ Quốc gia Trung Quốc (CNPC) đã vượt qua đại gia Gazprom của Nga trong thương vụ mua 50% cổ phần công ty dầu lớn nhất của Kazakhstan. Trong khi đó, Ngân hàng Phát triển quốc doanh (SDB) của Trung Quốc đã đầu tư 4 tỷ đôla Mỹ vào công ty sản xuất khí lớn nhất của Turkmenistan.

Sau nhiều thương vụ đình đám, bước đột phá về đầu tư tại Trung Á của Trung Quốc thực sự được khẳng định với dự án xây dựng đường ống dẫn khí thiên nhiên Trung Á dài 4.350 dặm khởi công vào tháng 12 vừa qua. Đường ống dẫn khí thiên nhiên được xây dựng nhằm mục đích tạo thuận lợi trong vận chuyển khí thiên nhiên từ Turkmenistan - Uzbekistan - Kazakhstan tới Trung Quốc. Trong khi đó, để triển khai một dự án đường ống nối với Trung Quốc, Nga phải vay 25 tỷ đôla từ chính Trung Quốc trong tháng 4 năm ngoái.

Nhiều lãnh đạo Trung Á nhận thấy ảnh hưởng của Nga lên nền kinh tế Trung Á đang suy yếu rõ rệt và Mỹ có thể sẽ là quốc gia được lợi nhiều nhất từ căng thẳng Nga – Trung. Ví dụ điển hình là Nga không thể đạt được thỏa hiệp nào với Mỹ về tình hình quân sự tại Kyrgyzstan và Uzbekistan. Chính quyền Kyrgyzstan từng cam kết với Nga về việc yêu cầu Mỹ đóng cửa căn cứ quân sự tại Manas với khoản đền bù 2,1 tỷ đôla Mỹ. Nhưng đến nay căn cứ vẫn hoạt động do Mỹ lên tiếng Washington sẽ đền bù nhiều hơn.

Nhiều chuyên gia nhận định Mỹ khó có thể thay thế vị trí quan trọng của Nga hay Trung Quốc tại Trung Á. Tuy nhiên, căng thẳng quyền lợi Trung Á giữa hai nước sẽ mở ra cơ hội cho Washington nhòm ngó thêm những vấn đề khác ngoài tập trung đơn thuần vào cuộc chiến tại Afghanistan và phát triển một chiến lược khu vực toàn diện hơn để giúp đỡ Trung Á giải quyết những bất ổn hiện nay.

Thứ nhất, Mỹ có thể hỗ trợ Trung Á phát triển các dự án năng lượng và cải thiện tình hình xuất khẩu, cũng như giảm sự lệ thuộc về kinh tế và chính trị của các nước Trung Á vào Nga.

Thứ hai, Mỹ có thể vượt qua khoảng cách về địa lý để có thể trở thành đối tác tin cậy với Trung Á, cũng như làm việc trực tiếp với Tổ chức Bảo an và Hợp tác Châu Âu (OSCE). Thông qua OSCE, Mỹ có thể tập trung giải quyết các tranh cãi biên giới và đạt được hiệp ước về đầu tư xuyên biên giới tại Trung Á.

Cuối cùng, Mỹ có thể làm việc với chính quyền Trung Á nhằm giúp Trung Á sử dụng có hiệu quả những nguồn lực chủ chốt để phát triển, đặc biệt tạo nhiều cơ hội để Trung Á cải thiện giáo dục và kinh tế khi kinh tế Trung Á dần mở cửa và trở thành thành viên của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO). Mặc dù những cải cách về quyền con người không được ủng hộ tại Trung Á, nhưng Washington có thể thừa cơ hội Nga lỏng lẻo với Trung Á để tăng cường ảnh hưởng và thúc đẩy mối quan hệ thực tế.